Επιστολή στον Αναπληρωτή Υπουργό Παιδείας, Θρησκευμάτων, Πολιτισμού & Αθλητισμού κ. Κωνσταντίνου Τζαβάρα, απέστειλε ο δήμαρχος Δυτικής Αχαΐας Ανδρέας Παναγιωτόπουλος, προκειμένου να τον ενημερώσει για την υπ’ αριθ. 4 / 2011 ομόφωνη απόφαση του δημοτικού συμβουλίου του δήμου Δυτικής Αχαΐας προκειμένου ο δήμος Δυτικής Αχαΐας να μετονομαστεί σε δήμο Δυμαίων. « Κάθε τόπος εγγράφεται στο χρόνο και η ιστορία αφήνει τα ίχνη της στο χώρο, στο τοπίο, στα κτίσματα, στα αρχεία, στη συλλογική μνήμη κ.ά. και η γνώση της τοπικής ιστορίας έχει καθοριστική συμβολή στη συγκρότηση της συλλογικής μας - αλλά και της προσωπικής – ταυτότητας» αναφέρει ο δήμαρχος τονίζοντας πως η μετονομασία του δήμου τεκμηριώνεται και από σημαντικά ιστορικά στοιχεία σαν και αυτό της επιγραφής της Αρχαίας Δύμης, που αναφέρεται στην επανάσταση των Δυμαίων και για την οποία το δημοτικό συμβούλιο του δήμου Δυτικής Αχαΐας με την υπ’ αριθ. 74/2012 ομόφωνη απόφασή ενέκρινε τη διεκδίκηση με κάθε νόμιμο τρόπο από το Fitzwilliam Museum του Καίμπριτζ όπου και βρίσκεται σήμερα.
Η επιγραφή αυτή αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα ιστορικά γεγονότα, πανελλήνιας εμβέλειας και σημασίας, που έλαβε χώρα στην επικράτεια της αρχαίας Δύμης, προγόνου της σημερινής Κάτω Αχαΐας και αναφέρεται στην επανάσταση των Δυμαίων κατά των Ρωμαίων στα πρώτα χρόνια της ρωμαϊκής κατοχής της Ελλάδας, γεγονός στο οποίο έχουν αναφερθεί διεξοδικά τόσο οι μεγάλοι ιστορικοί της Αρχαιότητας, όσο και πλειάδα νεότερων ερευνητών.
Στην επανάσταση της Δύμης αναφέρεται αυτή η μαρμάρινη επιγραφή, η οποία βρέθηκε το 1797 στην Κάτω Αχαΐα από τον J. Hawkins, στο σημείο όπου αναζητούνταν τα ερείπια της Δύμης. Η επιγραφή μεταφέρθηκε και αποτέθηκε στη βιβλιοθήκη του Trinity College του Καίμπριτζ και ήταν ήδη εκεί το 1824. Σήμερα, όπως προαναφέραμε, βρίσκεται στο Fitzwilliam Museum του Καίμπριτζ. Πρόκειται για μαρμάρινη επιγραφή, η οποία αποτελείται από τέσσερα συγκολλημένα κομμάτια, διαστάσεων 0,59 μ. (ύψος) Χ 0,53 μ. (πλάτος) Χ 0,14 μ. (πάχος), κομμένη στο κάτω μέρος. Σώζει είκοσι επτά γραμμές από το αρχικό κείμενο με λίγα κενά. Σύμφωνα με τον ιστορικό Αθανάσιο Ριζάκη, εμπνευστή και πρωτεργάτη της συστηματικής μελέτης της ιστορίας της αρχαίας Δύμης, καθώς και άλλους μελετητές, ο Ρωμαίος ανθύπατος που αναφέρεται στην επιγραφή ταυτίζεται με τον Q. Fabius Maximus Servilianus, ο οποίος πρέπει να εστάλη στην επαρχία της Μακεδονίας αμέσως μετά τη χρονιά κατά την οποία ανέλαβε πραίτoρας (δηλ. μετά το 146/5 ή 145/4 π.Χ.), άρα η επιγραφή χρονολογείται το 145/4 ή 144/3 π.Χ. Οι πρωταγωνιστές της επανάστασης ήταν ο Σώσος Ταυρομένεος, ο Δαμίσκος Εχεσθένεος και ο Τιμόθεος Νικέα (το δεύτερο όνομα πρέπει να ήταν Δαμίσκος και όχι Φορμίσκος, όπως υπέθεταν παλαιότερα). Οι επαναστάτες έκαψαν τα αρχεία και τα δημόσια έγγραφα της πόλης, κήρυξαν δημοκρατία και έφτιαξαν δικούς τους νόμους. Επίσης, διέκοψαν κάθε συναλλαγή με τους Ρωμαίους και προέβησαν σε κατάργηση των χρεών των πολιτών.
Το κείμενο της επιγραφής, ως διασώζεται σήμερα και σύμφωνα με τον Αθανάσιο Ριζάκη (βλ.: Achaie III. Les inscriptions des cités achéennes. Epigraphie et histoire, Αθήνα 2008, 54-60, αρ. 5) έχει ως εξής:
Επί θεοκόλου Λέωνος, γραμματέ-
ος του συνεδρίου Στρατοκλέος.
Κόιντος Φάβιος Κοΐντου Μάξιμος ανθύπατος Ρωμαίων Δυμαί-
ων τοις άρχουσι και συνέδροις και τηι πόλει χαίρειν∙ των περί
Κυλλάνιον συνέδρων εμφανισάντων μοι περί των συντελε-
σθέντων παρ’ υμίν αδικημάτων, λέγω δε υπέρ της εμπρήσε-
ως και φθοράς των αρχ<εί>ων και των δημοσίων γραμμάτων, ων εγε-
γόνει αρχηγός της όλης συγχύσεως Σώσος Ταυρομένεος ο
και τους νόμους γράψας υπεναντίους τηι αποδοθείσηι τοις
[Α]χαιοίς υπό Ρωμαίων πολιτ[εία]ι περί ων τα κατά μέρος διή[λ]θο-
[μεν εν Πά]τραις μετά του παρόντ[ο]ς συμβουλίου∙ επεί ουν οι διαπρα-
[ξά]μενοι ταύτα εφαίνοντό μοι της χειρίστης κ[ατασ]τάσεως
[κ]αι ταραχής κα[τασκευήν] ποιούμενοι [τοις Έλλησι πάσ]ιν∙ ου μό-
ν[ον γαρ] της πρ[ο]ς αλλήλου[ς] ασυναλλ[α]ξ[ία]ς και χρε[ωκοπίας οι]-
[κεί]α αλλά και [τ]ης αποδεδομένης κατά κ[οινόν] τοις Έλλη[σιν ε]-
λευθερίας αλλότρια και τη[ς] ημετέ[ρας] προαιρέσεως∙ εγ[ώ πα]-
ρασχομένων των κατηγόρων αληθινάς αποδείξεις Σώ-
σον μεν τον γεγονότα αρχηγόν [τ]ων πραχθέντων και νο-
μογραφήσαντα επί καταλύσει της αποδοθείσης πολιτεί-
[α]ς κρίνας ένοχον είναι θανάτωι πα[ρ]εχώρισα, ομοίως δε και
[…]μίσκον Εχεσθένεος των δαμιοργών τον συμπράξαντα
[τοι]ς εμπρήσασι τα αρχεία και τα δημόσια γράμματα, επεί και
[αυτός] ωμολόγησεν∙ Τιμόθεον δε Νικέα τον μετά του Σώσου
[γεγονό]τα νομογράφον, επεί έλασσον εφαίνετο ηδικηκώς, ε-
[πέταξα] προάγειν εις Ρώμην ορκίσας, εφ’ [ω]ι τηι νουμηνίαι του εν-
[άτου μηνό]ς έστα[ι] εκεί και εμφανίσας τ[ωι ε]πί των ξένων στρατη-
[γώι …] ΑΝ[.. π]ρότερον επάνεισ[ιν ει]ς οίκον, εά[ν μ]η ΑΥ[…]
[…………………………………………………………………………………………..…..]
Μετάφραση
[Αυτή η επιστολή γράφτηκε] όταν θεοκόλος (επώνυμος άρχοντας) ήταν ο Λέων και γραμματέας του συνεδρίου (της Δύμης) ο Στρατοκλής.
Ο Κόιντος Φάβιος, γιος του Κοΐντου Μάξιμου, ανθύπατος των Ρωμαίων, χαιρετά τους άρχοντες των Δυμαίων, τους συνέδρους και την πόλη. Επειδή οι σύνεδροι με επικεφαλής τον Κυλλάνιο μου παρουσίασαν τα εγκλήματα που συντελέστηκαν σε εσάς, εννοώ τον εμπρησμό και την καταστροφή των αρχείων και των δημοσίων εγγράφων, αναταραχή στην οποία πρωτοστάτησε εξολοκλήρου ο Σώσος, ο γιος του Ταυρομένους, ο οποίος πρότεινε εγγράφως νόμους αντίθετους στο πολίτευμα που αποδόθηκε από τους Ρωμαίους στους Αχαιούς, γεγονότα τα οποία διεξήλθαμε σημείο προς σημείο στην Πάτρα μαζί με το συμβούλιο που παρευρισκόταν. Επειδή αυτοί που διέπραξαν αυτά, μου φάνηκαν ότι προκάλεσαν σε όλους τους Έλληνες μια πολύ άσχημη κατάσταση και αναταραχή, που όχι μόνο ταιριάζει με την απουσία συναλλαγών και την κατάργηση χρεών, αλλά είναι και ξένη στην κοινή ελευθερία που δόθηκε στους Έλληνες και στη δική μας πολιτική βούληση. Καθώς οι κατήγοροι, μου παρείχαν αληθινές αποδείξεις, έκρινα τον Σώσο, που υπήρξε αρχηγός των γεγονότων και πρότεινε εγγράφως νόμους για την κατάλυση του δοθέντος πολιτεύματος, ένοχο και τον παρέδωσα σε θάνατο. Το ίδιο και τον […]μίσκον, γιο του Εχεσθένη, αυτόν από τους δημιουργούς που ομολόγησε ότι συνέπραξε με όσους έβαλαν φωτιά στα αρχεία και στα δημόσια έγγραφα. Τον δε Τιμόθεο, γιο του Νικέα, ο οποίος συνέταξε τους νόμους μαζί με τον Σώσο, διέταξα να τον οδηγήσουν στη Ρώμη, αφού τον όρκισα, με τον όρο να είναι εκεί την πρώτη ημέρα του ένατου μήνα, και αφού εμφανίσει στον στρατηγό των ξένων […] να μην επιστρέψει στην πατρίδα προτού να […] [Το κάτω τμήμα της επιγραφής δεν σώζεται].
«….Αξιότιμε κύριε Υπουργέ, η επιγραφή αυτή, η επιγραφή της αρχαίας Δύμης, αποτελεί για εμάς μέρος της πολιτιστικής μας κληρονομιάς και της ιστορικής μας ταυτότητας και είναι για εμάς ότι η Ακρόπολη για την Ελλάδα», αναφέρει ο Ανδρέας Παναγιωτόπουλος συνεχίζοντας «… και θεωρούμε ότι εφόσον υφαρπάχτηκε τεχνηέντως από τον Ιερό Ναό Αγίου Ιωάννη της Κάτω Αχαΐας, θα πρέπει ο δήμος Δυτικής Αχαΐας με τη δική σας συμβολή και στήριξη να διεκδικήσει επίσημα από το Αγγλικό Πανεπιστήμιο τη γνωστή πρωτότυπη επιγραφή που έχει στην κατοχή του και προέρχεται από την αρχαία Δύμη και να ζητήσει την επιστροφή της στη «φυσική» κοιτίδα της και στους «φυσικούς» ιδιοκτήτες της που δεν μπορεί να είναι άλλοι από εμάς τους ίδιους τους πολίτες και το δήμο μας, το δήμο Δυμαίων, όπως σύντομα θα είναι το όνομά μας».
Ο δήμαρχος τέλος, για την ασφαλή φύλαξη της επιγραφής προτείνει αυτή να φυλαχτεί στο νέο υπερσύγχρονο μουσείο Πατρών.